Jakie czynniki zwiększają ryzyko nerwicy u dzieci?

Lęk, napięcie, bezsenność, bóle brzucha bez wyraźnej przyczyny – u dorosłych często rozpoznawane jako objawy nerwicy, u dzieci bywają bagatelizowane lub mylone z niegroźnymi zachowaniami emocjonalnymi. Tymczasem dzieci również mogą doświadczać nerwic, choć ich objawy bywają trudniejsze do uchwycenia. Coraz częściej specjaliści podkreślają, że fundamenty zaburzeń nerwicowych kształtują się już w pierwszych latach życia. Jakie czynniki zwiększają ryzyko ich wystąpienia u dziecka?

Nadmierne wymagania i presja

Niektóre dzieci od najmłodszych lat żyją pod nieustanną presją – osiągnięć, grzeczności, ambicji. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy rodzice nieświadomie projektują na dziecko własne oczekiwania i potrzeby.

Presja może przyjmować różne formy: codzienne porównywanie z rówieśnikami, ciągłe oczekiwanie sukcesów w nauce, liczne zajęcia dodatkowe bez przestrzeni na odpoczynek. Dla niedojrzałej jeszcze psychiki to ogromne obciążenie. Jeśli dziecko nie ma szansy na swobodną zabawę, nudę, relaks czy popełnianie błędów, rozwija w sobie lęk przed porażką i niską samoocenę. A z czasem – wewnętrzne napięcie, które może przerodzić się w objawy nerwicowe.

Warto przyjrzeć się, czy dziecko funkcjonuje w świecie rywalizacji, oczekiwań i pochwał „za wyniki”, czy raczej w środowisku akceptującym jego emocje, tempo rozwoju i potrzeby.

Napięta atmosfera w domu

Rodzina to pierwszy i najważniejszy kontekst, w jakim dziecko uczy się przeżywać emocje. Jeśli w domu dominują konflikty, niepewność, brak stabilizacji emocjonalnej lub jawne napięcie między rodzicami – dziecko nie pozostaje wobec tego obojętne.

Nie musi dochodzić do przemocy czy poważnych kryzysów. Wystarczy przewlekły chłód emocjonalny, obojętność lub poczucie, że nie można liczyć na zrozumienie. Dzieci bardzo łatwo wchłaniają napięcia obecne w rodzinie i często próbują się do nich dostosować – wycofując się, tłumiąc emocje albo nadmiernie starając się „być grzeczne”.

W takich warunkach pojawia się lęk, który dziecko nie zawsze potrafi nazwać. Może manifestować się poprzez dolegliwości somatyczne (np. bóle brzucha, nudności), trudności z zasypianiem, drażliwość czy wybuchy płaczu bez wyraźnego powodu.

Traumatyczne lub stresujące doświadczenia

Choć dorośli często zakładają, że dzieci „szybko zapominają” o trudnych sytuacjach, psychologia pokazuje, że jest inaczej. Dziecięca psychika nie dysponuje jeszcze dojrzałymi mechanizmami obronnymi, dlatego silne przeżycia mogą odcisnąć trwały ślad w ich emocjonalnym funkcjonowaniu.

Do doświadczeń zwiększających ryzyko nerwicy należą między innymi:

• rozstanie lub rozwód rodziców,
• śmierć bliskiej osoby,
• wypadek lub hospitalizacja,
• przemoc (fizyczna, psychiczna, emocjonalna),
• bycie świadkiem przemocy w domu,
• przedszkolna lub szkolna adaptacja w trudnych warunkach,
• silna zmiana w środowisku – np. przeprowadzka, emigracja, zmiana opiekuna.

Wielu najmłodszych po trudnym doświadczeniu nie otrzymuje wystarczającego wsparcia. Brak rozmowy, pomocy psychologicznej lub uważności ze strony dorosłych może sprawić, że napięcie zacznie się kumulować i znajdzie ujście w postaci objawów nerwicy u dzieci.

Temperament i cechy osobowości

Nie wszystkie dzieci reagują tak samo w podobnych sytuacjach. Niektóre z natury są bardziej wrażliwe, podatne na stres i silnie przeżywają emocje. Inne szybciej adaptują się do zmian lub łatwiej radzą sobie z napięciem. Temperament to cecha częściowo wrodzona, która może zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych w późniejszym wieku.

Dzieci z wysoką reaktywnością emocjonalną, nieśmiałe, wycofane, ostrożne w kontaktach z rówieśnikami, często są mniej odporne psychicznie. Gdy brakuje im wsparcia w regulowaniu emocji, mogą rozwijać strategie unikania lub wycofania. Te zaś – w połączeniu z presją, krytyką lub brakiem zrozumienia – stanowią podłoże do rozwoju nerwicy.

Warto też zaznaczyć, że wysoka wrażliwość nie jest wadą. Dzieci o delikatnym systemie nerwowym często są empatyczne, kreatywne i spostrzegawcze – potrzebują jednak środowiska, które pomoże im zrozumieć i oswoić własne emocje.

Zauważyć wcześniej, pomóc skuteczniej

Zaburzenia nerwicowe u dzieci nie pojawiają się z dnia na dzień. Nie ma jednej uniwersalnej przyczyny – jest raczej sieć powiązanych ze sobą czynników, które stopniowo osłabiają psychiczne zasoby dziecka.

Dobra wiadomość jest taka, że można reagować wcześniej. Obserwacja, rozmowa, bezpieczna przestrzeń do wyrażania emocji i otwartość na pomoc psychologa dziecięcego – to wszystko może znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju nerwicy. Nie chodzi o to, by uchronić dziecko przed każdym stresem. Chodzi o to, by miało obok siebie dorosłych, którzy pomogą mu ten stres zrozumieć i unieść.